Maraqlı məlumatlar

Kimya və kimyavi elementlər haqqında maraqlı məlumatlar

ÇUQUNDAN POLADA

XVIII əsrin sonundan XIX əsrin ortalarına qədər polad pudlinq (ingiliscə, «puddle» - «yoğurmaq») metodu ilə alınırdı. Çuqunu içərisinə filiz düzülmüş sobalarda əridirdilər. Filizdə olan qarışıqların havanın oksigeni ilə daha tez oksidləşməsi üçün pudlinqçi – fəhlə ərintini dəmir linglə qarışdırırdı. Metod çox zəhmət tələb edən və az məhsuldar idi, lakin kifayət qədər keyfiyyətli polad almağa imkan verirdi. 1856-cı ildə ingilis ixtiraçısı Henri Bessemer konvertoru – daxildən odadavamlı kvarsla hörülmüş armudvari fırlanan sobanı yaratdı. Üfüqi şəkildə yerləşmiş sobaya əridilmiş çuqun tökülürdü, sıxılmış hava vurulurdu və sonra soba şaquli vəziyyətə gətirilirdi. Oksigen dəmiri qismən FeO oksidinə qədər oksidləşdirirdi, o da maye çuqunda həll olaraq karbon, silisium və manqanı oksidləşdirirdi. Konvertorda fosfor qarışıqlarının kənarlaşması baş verməsə də onun məhsuldarlığı kifayət qədər yüksək idi. İngilis metallurqu Sidni Cilkrist Tomas kvars odadavamlı kərpicləri, kalsium və maqnezium oksidləri saxlayan yandırılmış dolomit kərpicləri ilə əvəz etdi. Çuqunun işlənməsi prosesində bu oksidlər P2O5 şəklində olan fosfor qarışıqlarını fosfatlara çevirirdilər, bunlar da şlak şəklində poladdan ayırılırdı. Bu konvertor Bessemer konvertorundan fərqli olaraq Tomas konvertoru adlandırılırdı. Poladəritmə sənayesində daha bir vacib addımı alman mühəndisi və ixtiraçısı Fridrix Simens etmişdir. O regenerativ qaz sobası yaratmışdır. 1865-ci ildə fransız metallurqu Pyer Marten oğlu Emillə birlikdə Simensin çertyojları əsasında belə soba tikmişdir. Nəhəng ölçülü sobada qazın yanması zamanı çox yüksək temperatur (1800C0) yaranırdı və bütün proses zamanı polad maye halda qalırdı. Marten sobalarının əsas üstünlüyü alınan poladın qəliblərə tökülərək külçələr, lövhələr və ya rels halına salına bilməsidir. Dəmir istehsalında növbəti dəyişikliyi 50 ildən çox gözləmək lazım gəldi. Metal əridilməsi prosesində elektrik qövsünün istiliyindən istifadə olunmağa başlandı. Sobaya – «hamama» metal qırıntısı daxil edilir, ərinmiş çuqun tökülür və qrafit elektrodlar salınır. Elektrodlarla maye metal arasında qövs yaranır. Onun temperaturu 4000C0-yə çatır. Belə sobada oksidləşdirici və ya reduksiyaedici şərait yaratmaq olar. Bu həm qarışıqların miqdarını tənzimləməyə, həm də polada müxtəlif əlavələr etməyə imkan verir. Xüsusi növ poladlar belə alınır. Onların xassələri legirləyici əlavələrin təbiətindən və miqdarından çox asılıdır. Məsələn, yüksək davamlı poladlar 17% xrom və 1% karbon, işlənməyə qarşı davamlı poladlar – 10-dan 15%-ə qədər manqan və 1% karbon, alət poladları – 4% xrom və 20%-ə qədər volfram saxlayır. Legirlənmiş poladın hər markasının öz adı var və bu ad onda bu və ya digər elementin olmasını əks etdirir. Məsələn, C hərfi silisiumu, Q – manqanı, B – volframı, Ü – alüminiumu, M – molibdeni bildirir. Yalnız karbonun öz hərfi yoxdur. XX yüzilliyin 80-ci illərinə qədər dünyada istehsal olunan poladın dörddə bir hissəsi elektrosobalarda alınırdı. Lakin dəmir də qismən FeO oksidinə reduksiya olunur. Çuqunda olan bütün qarışıqlar (C, Si, P və s.) oksigenlə oksidləşdikdən sonra polada turşulaşdırıcılar – aktiv metallar (Mn, Al, La) əlavə edilir. Onlar FeO-nu metala qədər reduksiya edir. Bu zaman əmələ gələn oksidlər kremnezemlə reaksiyaya girib şlaklara çevrilir: MnO+SiO2=MnSiO3. Son zamanlar dəmirin daha qənaətli «birbaşa» alınma metodu geniş tətbiq sahəsi tapır. O, dəmir oksidlərinin təbii qazla (metanla CH4) reduksiyasına əsaslanır: Fe3O4+CH4=3Fe+CO2+2H2O. Bundan sonra dəmiri elektrosobalarda əridir və lazım gəldikdə ona legirləyici əlavələr, əsasən xrom və manqan qatılır. Beləliklə çuqunun alınması və onun yenidən əridilərək polada çevrilməsi mərhələlərini aparmadan yüksək keyfiyyətli polad almaq mümkündür. Dəmiri almaq işin yarısıdır. Növbəti məsələ – metalı korroziyadan qorumaqdır. Korroziyadan hər il dəmir məmulatların 15-20%-i «məhv olur». Dəmir aktiv metaldır və o nəm havada oksidləşdirək dəmir (III) oksid – hidroksidinə, başqa cür desək, pasa çevrilir. 4Fe+2H2O+3O2=4FeO(OH). Pas – boş (məsaməli) maddədir, buna görə də nəm və oksigen asanlıqla ondan keçərək dəmiri məhv etməkdə davam edir. Korroziyanın qarşısını almaq üçün müxtəlif örtüklərdən istifadə edirlər. Adətən dəmirə nisbətən daha aktiv metal olan sink istifadə olunur. Qoruyucu örtüklərin digər növü polimerlərdir. Bu lak və boyaların əsasını yağlar və sintetik qətranlar təşkil edir. Onların quruması zamanı sıx təbəqə yaranır və bu təbəqə nəmin metalın səthinə keçməsinə mane olur. Korroziya ilə mübarizə üçün ingibitorlardan (latınca «inhibere» - «saxlamaq», «dayandırmaq») – dəmirin oksidləşməsinin qarşısını alan maddələrdən istifadə olunr. Lakin onların təsir mexanizmi hələ dəqiq müəyyən olunmayıb. 12-dən 30%-ə qədər xrom saxlayan paslanmayan polad korroziyaya uğramır, turşu və qələvilərin təsirinə qarşı davamlıdır. Təəssüf ki, o adi poladdan bahadır. Dəmir asanlıqla turşu məhlulları ilə reaksiyaya girir, lakin soyuqda qatı sulfat və nitrat turşuları ilə praktiki olaraq reaksiyaya girmir. Bunun səbəbi metalın səthində nazik, lakin sıx Fe3O4 qatının əmələ gəlməsidir. Buna görə də qatı sulfat və nitrat turşularını polad sisternlərdə daşıyırlar. Dəmirin turşu məhlullarında həll olması zamanı dəmir (II) duzları əmələ gəlir: Fe+2HCl=FeCl2+H2, metal xlorda yandıqda isə dəmir (III) birləşməsi əmələ gəlir: 2Fe+3Cl2=2FeCl3. Rəngsiz dəmir (II) hidroksid yalnız əsasi xassələr göstərir: o turşularda asanlıqla həll olur. Havada Fe(OH)2sürətlə oksidləşdirək sarı – qəhvəyi dəmir (III) hidroksidə çevrilir. O, Fe(OH)2-dən fərqli olaraq amfoterdir, lakin onun turşu xassələri əsasi xassələrinə nisbətən azdır: o yalnız qatı qələvi məhlullarında qızdırılma zamanı həll olur: Fe(OH)3+3KOH=K3[Fe(OH)6]. Dəmirin dəqiq müəyyən edilmiş ən yüksək oksidləşmə dərəcəsi +6-dır. Buna misal Fe(OH)3-ün qüvvətli oksidləşdirici ilə, məsələn, bromla qələvi mühitdə reaksiyasıdır; bu zaman albalı rəngində ferrat məhlulu əmələ gəlir: 2Fe(OH)3+3Br2+10KOH=2K2FeO4+6KBr+8H2O. Ferratlar çox qüvvətli oksidləşdiricilərdir, turşu məhlullarında onlar hətta suyu da oksidləşdirərək oksigen ayırırlar: 4K2FeO4+10H2SO4=4K2SO4+2Fe2(SO4)3+3O2+10H2O.

 TİTAN VƏ KORROZİYA

Titan korroziyaya qarşı müstəsna dərəcədə davamlıdır. Əgər dəniz suyuna 1mm qalınlıqlı alüminium, monel (pul kəsmək üçün istifadə edilən mis – nikel ərintisi), paslanmayan polad və titan lövhələr daxil etsək, onların taleyi müxtəlif olur. Alüminium lövhə bir neçə gündən sonra boz ləkələrlə örtülür (nöqtəvi korroziya) və 5 aydan sonra tamam dağılır. Monel lövhə aqressiv dəniz suyunun təsirindən tünd yaşıl rəng alır və təxminən bir ildən sonra dağılır. Polad lövhə tədricən pas ləkələri ilə örtülərək dörd ildən sonra tamam dağılır. Qeyd etmək lazımdır ki, dəniz yosunları və balıqqulaqları poladın korroziyasını sürətləndirir. Titan lövhə isə hətta, 1000 ildən (!) sonra da toxunulmaz qalır: yalnız 0,02 mm qalınlığında səth korroziyaya uğramış olur. Korroziyaya davamlılığına görə titan platindən geri qalmır. Lakin, titanın da «axilles dabanı» var – o, flüorlu birləşmələrdən çox «qorxur». Flüorid turşusunda titan metalı, maqnezium metalı xlorid turşusunda həll olduğu kimi, çox sürətlə həll olur.  TİTANDAN "QIZIL ÖRTÜK" Müasir elm və texnika ifratdərin vakuumsuz keçinə bilmir. Bu zaman havanın əsas komponentləri ilə möhkəm birləşən titan köməyə gəlir. Kamerada yerləşdirilmiş titan havada olan oksigen və azotla reaksiyaya girib, onları oksid TiO2 və nitrid TiNx (burada 0,58<x Yüksək keyfiyyətli polad istehsal zamanı azotu və oksigeni kənarlaşdırmaq üçün titanın bu xassəsi istifadə olunur. Ən möhkəm kimyəvi birləşmələrdən biri olan titan - nitriddən hazırlanmış incə «örtüklərin» istifadəsi daha perspektiv hesab olunur. Lazer texnologiyası vasitəsiylə, aşılanmağa davamlı və möhkəm səth almaq üçün, maraqlı cismin üzərinə 2-3 mkm qalınlıqlı titan – nitrid örtüyü çəkilir. Belə örtüyə malik alətlər - burğu və frezlər daha uzunömürlü olur və əmək məhsuldarlığını yüksəldirlər. Bu alətlər «qızıl suyuna salınmış» kimi görünürlər, belə ki, titan - nitridin rəngi qızılın rənginə oxşayır. Müasir dövrdə titan - nitridi diş qapaqlarının və "qızılı" günbəzlərin hazırlanmasında daha geniş istifadə olunur. Məsələn, Moskvada Xilaskar Xrist kilsəsinin günbəzi tamamiylə titan - nitridlə örtülmüşdür və bu günbəz bir az kənarda yerləşən Kreml qüllələrinə nisbətən bir az qırmızıtəhərdir. Kreml qüllələri isə "qızıl suyu" ilə rənglənib. KİMYƏVİ DAVAMLILAR. Ti, Zr, Hf TİTAN XX əsrin əvvəllərində heç kəs bilmirdi ki, az tanınan titan metalı 30-50 ildən sonra müasir texnikada istifadə olunan ərintilərin və konstuksiya materiallarının ən mühüm tərkib hissəsi olacaqdır. Gəlin tələsməyib, hər şeyi əvvəldən başlayaraq. Baxmayaraq ki, rutil TiO2 və ilmenit FeTiO3 kimi titan mineralları təbiətdə geniş yayılmışdır, metalın özü uzun müddət "kölgədə" qalmış və onun birləşmələri xüsusi olaraq tədqiq olunmamışdır. İlk dəfə 1795-ci ildə məşhur alman kimyaçısı Martin Klaprot rutil mineralından titan ayırmışdı. Yeni kəşf edilmiş element, Uranın (Səma) və Qeyin (Torpaq) Zevs tərəfindən qaranlıqlar səltənətinə məhkum edilmiş oğlanları - titanların şərəfinə titan adlandırıldı. 1910-cu ildə amerikan tədqiqatçısı Maykl Xanter titan (VI) xloridi metallik natriumla reduksiya etməklə 99% təmizlik dərəcəsinə malik olan titan metallı aldı: TiCl4+4Na = Ti+4NaCl. Alınan metalın xassələrini araşdırdıqdan sonra Xanter belə bir nəticəyə gəldi ki, titanın böyük gələcəyi yoxdur - o, həddən artıq kövrək idi və mexaniki emal olunmurdu. Aradan 15 il keçdi və iki hollandiya kimyaçısı A. van Arkel və İ. de Bur çətinəriyən metalları yüksək təmizlik dərəcəsində almağa imkan verən yeni üsul kəşf etdilər. Onlar titanı az miqdarda yodla xüsusi qurğuda qızdırdılar, əmələ gələn titan - tetrayodidi Tiİ4 vakuumda termiki parçalanmaya uğratdılar və tezliklə yüksək təmiz titan və sərbəst yod aldılar. Azad olmuş yod titanın yeni porsiyası ilə reaksiyaya girir və bütün proses dövri olaraq təkrarlanırdı. Bu üsulla alınan metal cəmi 0,05% qatışıq saxlayırdı və onun xassələri Xanterin təsvir etdiyi xassələrdən kəskin fərqlənirdi. Məlum oldu ki, təmiz titan qeyri - adi dərəcədə plastikdir və ondan çox nazik folqa hazırlamaq mümkündür. Sıxlığı dəmirdən iki dəfə az olsa da, özü dəmirdən möhkəm idi; korroziyaya davamlılığı isə müstəsna dərəcədə yüksək idi, bu metalı dəniz suyunda saxlamaq olardı. Nəhayət, titan çətinəriyən (tər=1668C0) idi. Bütün bu gözəl mexaniki xassələrinə görə, titan əvəzolunmaz konstruksiya materialı oldu. Müasir dövrdə gəmiqayırma, aviasiya, kosmos və nüvə texnikasında istifadə edilən əksər ərintilərin əsasını titan metalı təşkil edir. Yer qabığında titanın yayılması çox böyük (0,63 atom fazı) olsa da, onun istehsalı baha başa gəlir. Heç bir şübhə yoxdur ki, titan yalnız indiki dövrün deyil, həm də gələcəyin metalıdır .   ƏN NADİR STABİL ELEMENT Reniuma bəzi metal filizlərində qatışıq şəkildə rast gəlinir. Məsələn, bəzi molibden filizləri bir tonda 100 q-a qədər renium saxlayır. Tədqiqatçıların ölçmələrinə görə bu miqdar renium istehsalını təşkil etmək üçün kifayətdir. Bizim dövrümüzdə dünya sənayesi ildə 10-15 ton renium istifadə edir, onun 1 kq-nın qiyməti isə XX əsrin 80-ci illərinin sonunda 1500 dollar təşkil edirdi. Təəccüblüdür ki, renium kimi nadir metal qızıldan bir neçə dəfə ucuzdur. Bəlkə bu reniumun hələ qiymətli tətbiq sahəsi tapmaması ilə əlaqədardır? Yer kürəsində bu elementin ümumi ehtiyatı təqribən 2,5 min ton hesab olunur.  ƏN YÜNGÜL İsveç kimyaçısı Avqust Arfvedsonun (1792-1841) tələbəsi Y.Y.Bertselius təbii silikatlarda yeni element kəşf etdi və onu litium adlandırdı (yunancadan «litos» - «daş» deməkdir). Qemfri Devi sərbəst halda litiumu litium hidroksid ərintisinin elektrolizindən aldı. Litium sərbəst halda gümüşü ağ rəngli, yumşaq metaldır, amma digər qələvi metallardan sərtdir, həmçinin onlar qədər çox asan əriyən deyil (tər=1810C0). Litium o qədər yüngüldür ki, o, kerosində batmır (sıxlığı 0,53 q/sm3-dir). Litium digər qələvilərlə müqayisədə bəzi fərqli xassələrə malikdir. Havada yandıqda oksid Li2O əmələ gəlir, azotla birbaşa reaksiyaya daxil olur və nitrid Li3N, karbonla karbid Li2C2 əmələ gətirir. Litiumun bəzi duzları (karbonat, flüorid) suda az həll olur, litium karbonat və hidroksid güclü qızdırıldıqda oksid əmələ gəlməklə parçalanır. Bütün bu xassələr litium kimyasının maqnezium kimyasına oxşar olmasını göstərir («Qələvi metallar» məqaləsinə bax). Litium kationu nisbətən kiçik radiusa malik olduğuna görə onun nisbət yükü kiçik səthində toplanır, ona görə də Li+ ionunun termodinamiki cəhətdən hidratlaşması daha əlverişli olur. Elə buna görə də metalların elektrokimyəvi gərginlik sırasında ondan aktiv olan natrium, kalium, hətta seziumdan əvvəldə, birinci yerdə yerləşir. Çaxmax 1816-cı ildə J.W.Dobereiner tərəfindən tapıldı və kibrit1826-cı ildə John Walker tərəfindən tapıldı. Belə ki, yüngül, həqiqətən, matç əvvəlində aşkar edilmişdir. Çox içməli su ilə xəstələnmək və ölmək elmi olaraq mümkündür. Eyni miqdarda limon çiyələkdən daha çox şəkər ehtiva edir. Dinamitdə yerfıstığı var. Talk 1 mohs sərtlik dəyəri ilə tanınan yumşaq mineral deyil. Elementlərin 75% -dən çoxu yer qabığının izotopları ilə qarışdırılır. Su və qum heterojen qarışıqların nümunəsidir, hava isə homojen bir qarışıqdır. Dövlətin ən bahalı elementi Kaliforniyadır. 1 qram təxminən dəyəri 68 milyon dollardır. Xronoloji qaydada ən əhəmiyyətli kimyəvi kəşflər; Oxygen (1770-ci illər) Elektrik konversiya kimya (1807-1810) Atom nəzəriyyəsi (1808) Atom molekulları (1811-ci ilin sonu) Urenin Sintezi (1828) Kimyəvi quruluş (1850) Yüngül atomları (1850-ci illər) Elementlər üçün dövri masa (1860 və 1870) Plastik (1869 və 1900-cü illər) Radioaktivlik (1890 və 1900-cü illər) Elektron (1897) Kimyəvi istiqrazlar üçün elektronlar (1913-cü ilin sonu) Fullerenler (1985) Böyük mübahisələrə baxmayaraq, kimya sözünün mənşəyi Misirin köhnə cəsədindən gəlir və məna "dünya" dir. (bu çox mənalı olardı, deyil?) Oksigen Yerin qabığında, suda və atmosferdəki ən ümumi elementdir. Radiasiya və beyin şişlərinin müalicəsində istifadə edilən Astatin elementi təbiətdə yalnız 28 qramdır. Bertha Xöntgen x-şüaları əldə edən ilk şəxsdir. Əlindən götürülən Berta, əlinin sümüklərini gördükdə o zaman onun üçün pis bir peyğəmbərlik edəcəyinə inanırdı. Qiymətli daşların əksəriyyəti bir neçə elementdən ibarətdir, yalnız almaz tamamilə karbondur. Demək olar ki, bütün metallarda gümüşü və ya boz rəng var; lakin qızıl sarı rəngli mis, narıncı rəng ilə müstəsnadır. İsti su soyuq suya görə daha sürətli dondurur. Zəhərli təsirlərindən ötəri Xlor I. Dünya müharibəsində kimyəvi silah kimi istifadə edilmişdir. Kafein bizim beynimizdən fərqli olaraq təsir edir. Mars səthinin qırmızı olması onun köklərində bir çox dəmir oksidi və ya pas rəngi daşıyır. Susuzluğumuzda bədənimizdə suyun 1% -ni itiririk. Su, normal sıvılardan daha fərqli bir quruluş sərgiləyir, bunlardan biri həcm genişlənməsidir. Suyun dondurulması və buzlanma olsanız, həcm artımını 9% olaraq görürsünüz. Oksigen normal olaraq rəngsiz bir qazdır, amma onu dəyişdirmə mərhələsinə gətirsən və bir maye və ya bərk cisim gətirsəniz, rəngin mavi olduğunu görəcəksiniz. İnsan bədənində 'qrafit' var, bu da 9000 qələm istehsal edə bilər. Hidrofluorik turşu adətən şüşəni aşındırır, amma zəif bir asit hesab olunur. Atmosferdə oksigenin təxminən 20% -i Amazon meşələri tərəfindən istehsal olunur. Otaq temperaturunda adətən sıx olan iki element var: bunlar civə və bromdur, ancaq elinizə bir neçə gallium atdığınız zaman elinizin əlinizdə əriyir olduğunu görürsünüz. Dünyanın atmosferinin oksigeninin təxminən 49,5% -ni meydana gətirməsinə baxmayaraq dünyanın ən çox elementi hidrogendir. Normalda, bibər molekulları canlıların şeyləri qıcıqlandığı zaman quşlar və ilanları təsir etmir, çünki müvafiq reseptorlar bu heyvanlarda tapılmır. Hidrogen periodik cədvəlin ilk elementidir. Nüvəsində neytron tapılmaz. Atom nömrəsi 1-dir. Yəni yalnız 1 protonu vardır. Çox yaxşı bir yanıcı olan hidrogen, oksigen kimi yandırıcı bir maddə ilə reaksiyaya girərək söndürücü olan suyu meydana gətirər. Eyni zamanda yaşadığımız kainatda ən çox var olan atom hidrogen atomudur. Nüvədəki 1 proton və orbitdəki 1 elektronda meydana gələr. Azot -197 dərəcədə qaynar. Qaynama deyilincə ağlımıza çox isti mühitlər gəlir. Ancaq vəziyyət belə deyil. Əlimizdə maye olaraq olan bir çox maddə sıfır dərəcənin üzərində dəhşətli qaz olaraq olan maddələr əksəriyyətlə qaynama eşiyini keçmiş vəziyyətdədirlər. Yəni -197 dərəcədə azot qaynar və tamamilə qaz fazına keçər. Helium havadan daha yüngüldür. Burada hava deyə qəsd etdiyimiz ətrafımızda olan və tənəffüs etdiyimiz hava. Bu səbəblə balonların içərisinə helium doldurduğumuzda şarlar havanın qaldırma qüvvəti ilə yuxarı doğru qalxar. Karbon birləşmələrində çox çox allotrop vardır. Kömür, qrafit, almaz kimi maddələr eyni mənşəyə malikdir. Hamısı karbonun fərqli düzülməsini meydana gəlmişdir. Kimya sözü köhnə Misirdə dünya mənasına gələn bir sözdən gəlməkdədir. Gün ərzində kimyəvi reaksiyalar davam edir. Yemək edərkən, qab-qacaqları yuyarkən, nəfəs alıb verərkən. Həyatımızın ən təməlində olan bir çox hadisədə kimyəvi reaksiyalar rol oynayır. İnsan bədəni da enerji çıxarmaq üçün tənəffüs tepkimelerini istifadə. Nəfəs verərkən çölə çıxardığımız CO2 qazını yaşıl bitkilər ləzzətli bir yeməyə çevirirlər.Bu hadisəyə da fotosintez deyilir. Biologiyanın mövzusu olan fotosintez əslində bir çox kimyəvi reaksiya ehtiva etməkdədir. Periodik cədvəldəki elementlərin çox böyük bir qisimi insan bədənində tapılar.Bədənimizdə qızıl, gümüş, dəmir, kalsium, maqnezium və daha bir çox element var. Bu elementlərin miqdarı fərqli olmasına baxmayaraq bir çoxu həyat üçün həyati əhəmiyyətə malikdir. Kimya ilə əlaqədar daha bir çox maraqlı məlumat var. Ancaq maraqlı məlumatları artırıb sizi sıxaraq hadisənin ilginçliğini yox etmək istəmirəm. Yuxarıda izah edilənləri kavradıysanız bu gün yaxşı bir iş çıxardınız deməkdir. Elementlər haqqında məlumat Elementlər haqqında ümumi məlumatları qısa bir şəkildə tərtib etdim. Hidrogen (H) Bu yüngül elementdir. Dövri masa ilk elementdir. Həyatın əsas komponentidir. Torpaqda atom olaraq yoxdur. Lityum (Li) Metallar ən yüngüldür. 3 proton var. Tablooda ikinci dövrdə 1A qrupu yer alır. Alkali metal. Berilyum (Be) Bu bahalı bir metal. Yüksək toksiklik. Yer qələvi metaldır. Qrup 2A'da tapılıb. Parlaqdır. Bor (B) Kristal boru almaz kimi çətindir. Türkiyədə çox şey var. Xammal və yanacaq kimi istifadə edilə bilər. Karbon (C) Həyatın əsaslarından biridir. Bütün üzvi birləşmələrin strukturunda yerləşir. Tək almazın strukturunu təşkil edir. Kömür və qrafit də karbondur. Azot (N) Bütün proteinlərin strukturunda iştirak edir. Havanın 78% -ni təşkil edir. Atom sayı 7 dir. Oksigen (O) Yüksək reaktivlik Tənəffüs üçün lazımdır. Suyun ağırlığının böyük bir hissəsini təşkil edir. Bu, havanın 21% -ni meydanda gətirir. Atom sayı 8, kütlə sayı 16'dır. Metalik zirzələnmiş oksigen. Yenidən yanan element oxygenləşdirilir. Neon (Ne) Dünyada kiçik bir məkan var. Soygazi. Sabit bir quruluş olduğundan, çox sərt reaksiya verir. Havadan ağır. Sodyum (Na) Heyvanlar üçün əhəmiyyətli bir metaldir. Bəzi bitkilərdə də var. Alkali metal. 1A qrupu. Dəniz suyu çox yaygındır. Duz quruluşuna qoşulur. Bu sinir ötürülməsində fəaliyyət göstərir. Maqnezium (Mg) Sualtı işıqlandırma üçün istifadə olunur. İnsan üçün əhəmiyyətli bir mineraldır. Yer qələvi metaldır. Çox yüksək temperaturda əriyir. Alüminium (Al) Sənaye xammal kimi istifadə olunur. Yüksək temperaturda bir çox enerji çıxarır. Metaldan qeyri-metal keçid elementidir. Bir aynanın strukturunda və onun zədələnmiş pullarında. Silikon (Si) Yerin strukturunda bir çox qabıq var. Şüşə istehsalında istifadə olunur. Atom sayı 14 dir. Fosfor (P) Ağ və qırmızı fosfora bölünür. Ağ fosforlu hava təmasda yanır. ATP strukturunda iştirak edir. Atom sayı 15dir. Kükürd (S) Həm də kükürd kimi tanınır. Bu sarıdır. Ətraf üçün çox zəhərli və zərərlidir. Bu vulkanik püskürmələrdə baş verir. Masa duzunda yerləşir. Bu korroziyaya təsir göstərir. Protonların sayı 16 dir. Argon (Ar) Hava 1% -ə yaxındır. Ən çox istifadə edilən nəcib qazdır. Lampada parlaqlığı təmin edən qazdır. Çox çətin reaksiya verir. Atom sayı 18dir. Təbii ki, bir gümüş rəng alır. Su ilə birlikdə olduqda partlaya bilər. Kalsium (Ca) Bu boz bir metal. Reaksiya su ilə nüfuz etməyə cəhd. Dişlərin və sümüklərin tərkibinə daxil edilir. Atom sayı 20 dir. Bu qələvi torpaq metaldır. Hər il təxminən 3500 elmi məqalə, 1 aspirin haqqında dərc olunur. Qızıl suyun dənizdə əridilməsinə baxmayaraq, emal effektiv deyil. Periodik cədvəldə element qısaltmalarında hər hansı bir məktub yoxdur 'J'.  Kimyəvi molekulların kimyəvi formulası Cin Ali şəklindədir. Modern futbol topları karbon 60 atom forması ilə eyni forma sahibdir. Oksigenin kaşifi kimyaçı Syele kəşf etdiyi maddələrin dadına bakarmış. Ona görə də öldü. Sezyum-137 və stronsium-90 izotopları nüvə bombalardan əvvəl təbiətdə bulunmuyorlardı. Əgər bir sənət əsərində bu izotoplara rastlanırsa 1945'de sonra edildiyi aydın ola bilər. Fosfor elementi qızıl istehsal etməyə çalışan bir kimyaçı tapdı. 60 qram fosfor əldə etmək üçün bir ton insan sidiyini buxarlandı. Qədim dövrlərdə küldən sabun etmək üçün istifadə edilmişdir. "Alkali" termini ərəbcə "kül" sözündən gəlir. Elm həqiqətən əyləncəli və sehirli olduğunu sübut edən kimyəvi hadisələr. 11 - Materiallar bir-birinə qoşulduqda və ya əlaqə qurduqda, onlar rəsmi olaraq gözdən düşməyə başlayırlar. Əlbəttə ki, niyə bilmirik. Yalnız ona baxaraq bir illüziya şousu seyr edir. Normalda acı bibər molekulları canlıları tahriş edərkən quşlara əsla təsir etməz, səbəbi isə əlaqədar qəbulediciləri quşlarda yoxdur oluşudur Helium havadan daha yüngül olduğu üçün bir helium dolu balon suda rahatlıqla üzə bilər. Oksigen dünya atmosferinin təxminən% 49,5'ini meydana gətirərkən buna baxmayaraq, kainatdakı ən bol olan element hidrogeni. Otaq istiliyində normalda maye olan iki element vardır bunlar civə və bromdur, lakin bir miqdar galyumu əlinizə aldığınızda elementin əlinizdə əridiyini görəcəksiniz. Atmosferdəki oksigenin təxminən% 20i amazon meşələri tərəfindən istehsal olunur. Hidroflorik turşu normalda şüşəsi aşındırır lakin buna baxmayaraq zəif bir turşu olaraq qəbul edilir Yerkabuğunda ən nadir olaraq olan element astatindir.Yeryüzünde yalnız 28 g ətrafında var. İnsan bədənində 'qrafit' var, bu da 9000 qələm istehsal edə bilər. Oksigen normalda rəngsiz bir qazdır lakin siz onu faza dəyişməsinə tabe tutub maye yada qatı faza gətirsəniz rənginin mavi olduğunu görəcəksiniz. Su normal mayelərə görə daha fərqli bir quruluş sərgilər, bunlardan biri də həcminin genişlemesidir.Eğer suyu siz dondurub buz əldə etsəniz həcmini% 9 nisbətində artdığını görəcəksiniz. Sezyum-137 və stronsium-90 izotopları nüvə bombalardan əvvəl təbiətdə bulunmuyorlardı. Əgər bir sənət əsərində bu izotoplara rastlanırsa 1945'de sonra edildiyi aydın ola bilər. Atom həcminin çoxu etibarsızdır. New Yorkdakı Empire State binasındakı atomların içindəki boşluğu aradan qaldırmaq mümkün olsaydı, geriyə qalan bir qutu şəkərdən daha kiçik olardı. Əksinə, kütlə dəyişməyib. Hətta ən güclü kranlar bu qutuyu qaldıra bilmədi.  Bir nüvə qeyri-sabit olarsa, bu azalacaq. Kararsızlaşan nüvədə, neytron parçalanaraq bir proton və bir elektron, hətta daha da kiçik hissəciklər əmələ gəlir.  Dünyanın ilk kütləvi spektrometriyası 1919-cu ildə edildi. Bu aləti edən və adını qoyan, (ilk adı kütlə spektrografı'dır.) J.J.Thomson'un köməkçisi, İngilis elm adamı W.F Aston'du (1877-1945).  Alimlər hesab edirlər ki, bütün kainatın 99% -dən çoxu iki elementdən ibarətdir;hidrogen və helium. Hesablamalara görə hər 10,000 hidrogen atomu üçün 500 helyum atomu var; digər elementlərdən birinə bir atom var. ən böyük almaz Cullinan Apple idi. 1905-ci ildə Kapitan M.F. Cənubi Afrikada Wells tərəfindən tapıldı. Bu almaz təxminən 600 qr. 103 gemstounu çəkib ağırladı. NASA (ABŞ Milli Aviasiya və Kosmos Dairəsi) kosmos mekiklerinin xaricini örtmək üçün, fövqəladə xüsusiyyətləri olan yeni bir növ keramika kərpic inkişaf etdirdi.Dünyaya geri dönən bir kosmos mekiğinin xarici səthinin istiliyi mekik atmosferə girdiyində ibarət sürtünmədən ötəri çox yüksəlir. Mekiği zirehi istiliyi keçirir olsaydı, içərisi astronavtların dözə bilməyəcəyi qədər isti NASAin xüsusi kərpicləri pirografit adlı dulusçuluqdan edilir (Pyro Yunancada atəş mənasını verir). Pyrography onu nüfuz etmədən deyil, istilik verir. Yəni istilik, kosmos vasitəsinin içinə keçmək yerinə kərpicdən kərpic keçir və paylanmış olur. Amerikalı mucitBenjamin Franklin (1706-1790) fırtına buludlarının statik elektriklə yüklü olduğunu göstərdi. O, bir metal açarı bir uçurtma uçan bir fırtınalı havada etdi.İldırım yaş ipə çarpdı və elektrik aşağı, ipin ucunu tutmaqda olan 30-Franklinin doğru axdı. Bəziləri daha sonra bu təcrübəni təkrar etməyə çalışırdılar. (31-Franklin bu sınaqda ölmüş ola bilərdi, buna cəhd etməyin.)  Ən çox istifadə olunan nüvə yanacağı urandır. Əvvəlcə uran filizi təmizlənir. Bundan sonra xüsusi bir uran izotopunun atomları ona əlavə edilir. Zənginləşdirmə adlanır və nüvə bölünməsini asanlaşdırır. Son olaraq da, zənginləşdirilmiş uran lumps halına gətirilir və bu lumps birləşdirərək çubuqlar yaradır. Bu çubuqlar zavodun mərkəzi hissəsində yerləşdirilir və yanacaq və enerji kimi istifadə olunur. Alimlər hesab edirlər ki, ətraf mühitdə daha çox maddələr var. 34-1980-ci illərdə ortaya qoyulan bir nəzəriyyə kütlələrin görünməz olduğunu və ya "qaranlıq" maddənin milyonlarla nötralın yanına gəldiyini göstərir. Daha yeni olsaydı, digər imkanlar yaranır.  Bir stəkan isti su buzdolabında soyuq suya görə daha sürətli dondu. Mənfi 90 dərəcədə nəfəsimiz, havanın ortasında donar və düşər. İçdiyimiz sular 3 milyard ildir Honey yağıran yeganə qidadır. Man oksigen almaq və bədənində karbonu boşaltmaq üçün daha çevikdir. Mosquito repelling sprayers onların qoz-fındıq yanğın, onlar sizə gizlətmək. Sizin ağcaqanadınızın alıcılarını məhdudlaşdırmaq sizi orada olduğunuzu bilməkdən çəkindirir. Kərəviz yeyərkən xərclənən kalori, kərəvizin içindəki kaloridən daha çoxdur. Klinik ölüm 5 dəqiqə içində canlanmağa bilər. 5 dəqiqə sonra beyin hüceyrələri ölməyə başlayır, amma yenə də bu müddəti 5 dəqiqə daha uzatmaq mümkündür. Bir kilo limonda bir kilo çiyələkdən daha çox şəkər vardır. alma, soğan və kartofun dadı eynidır. Fərq yalnız tam qoxuya bağlıdır. Əslində, bütün bunlar şirin.